Materialen en Technieken

Voor linosnede heb je linoleum nodig, voor foamdruk foam en voor houtsnede hout. Maar waar moet je rekening mee houden? Onder dit hoofdstuk worden materialen en technieken beschreven die bij het hoogdrukken horen. Soms verbeter ik eens wat of moet ik een aanvulling schrijven. Heb je zelf wat te vertellen over materialen en technieken, stuur me dan een berichtje!

- Henny van Ham

Over het algemeen maak je meerkleurendrukken door meerdere drukvormen in verschillende kleuren af te drukken op het papier. Daarvoor moet je dus een opstelling maken die er voor zorgt dat het te drukken papier altijd op dezelfde plaats ligt ten opzichte van de drukvorm.

Daar zijn allerlei interessante apparaten voor te verzinnen en een aantal hoogdrukpersen hebben dan ook grijpers die het papier steeds weer op dezelfde plek op de drukvorm neerleggen. Voor wie met de hand drukt of een ander type pers (bijvoorbeeld de etspers) gebruikt kan met een klein handigheidje goed passend drukwerk maken.

Daarvoor heb je een vel nodig dat groter is dan de drukvorm en wat bij voorkeur hetzelfde formaat als de drukvellen heeft. Op dat vel plaats je de drukvorm (in het midden, waarschijnlijk) en je tekent daar een kader omheen, op het papier. De ingeïnkte drukvorm leg je in dat kader met de inktzijde boven. Het drukvel kun je dan precies op dezlefde plek leggen als het onderste vel. Dat gaat goed als het papier behoorlijk groter is dan de drukvorm. Heb je te weinig ruimte, dan schuift het papier al snel tegen de rand van de drukvorm, wat smetten oplevert.

Een andere methode is het maken van een kader rondom de drukvorm, het liefst met dezelfde hoogte. Op dat kader kun je de aanleg aftekenen, streepjes waartegen je het drukvel kunt leggen.

Bij een aanleg heb je drie aanlegpunten nodig: twee aan één zijde (meestal de langste zijde van het papier) en één aanleg aan de haaks erop liggende zijde van het papier.

Om inkt in een mooie dunne laag op de drukvorm te krijgen kun je een roller gebruiken. Die zijn in allerlei vormen en maten verkrijgbaar, maar de kleinere rollers hebben een handvat en vaak een uit-stekend deel waarmee je de roller op tafel kunt leggen zonder dat er inkt wordt afgegeven.

Hier zie je drie goedkope rollertjes die prima volstaan. De meest linkse is niet zo stabiel, maar vooral bij inkten op oliebasis goed schoon te houden. Dat gaat bij die twee rechtse modellen wat minder makkelijk maar die rollen weer wat fijner. Het type met het rode handvat heb ik jaren met plezier gebruikt, de blauwe heeft een zachtere rol en werkt beter bij grotere vlakken omdat er meestal een grotere inktafdracht is. Maar ik zou ze allebei eens proberen.

Het is niet noodzakelijk om een roller te gebruiken: in geval van nood kun je een rudimentaire tampon maken. Een lapje leer, foam of ander materiaal waar de inkt niet doorheen gaat maar wel soepel is, vouw je om een stokje, lucifersdoosje, sigarenkistje of wat er maar in de buurt ligt. Maak het goed vast en je hebt een stempelachtig ding waarmee je inkt in een dunne laag op de drukvorm kunt tamponneren.

Voor grote drukvormen zijn de kleine rollertjes en tampons niet zo geschikt, vooral als je grote volvlakken hebt (delen waar veel inkt op moet worden aangebracht). Daarvoor kun je beter een grote rol aanschaffen, al is die wel behoorlijk duur.

Aan dit type rol zitten twee handvatten naast de rol en die moet je dus met beide handen gebruiken.

Om de rol neer te kunnen leggen zonder dat die van de tafel afvalt kun je een rollenhouder in elkaar knutselen.

En dan de techniek van het rollen. Inkt breng je aan op een vlakke tafel, wellicht op een glasplaat of een mooie vlakke marmeren plaat. Met een plamuurmes kun je de klodder inkt een beetje uitsmeren zodat er niet teveel inkt in één keer op de roller komt.

Met de roller verpreid je de inkt tot een dunne laag. Om dat goed voor elkaar te krijgen moet je de roller niet steeds op dezelfde manier heen en weer bewegen, maar steeds andere rolpatronen maken. Of steeds maar één kant op rollen. Zo moet je ook de inkt op de drukvorm aanbrengen.

Schoonmaken is een fluitje van een cent: eerst zoveel mogelijk inkt weghalen met een plamuurmes en/of kartonnetjes, giet wat oplosmiddel (water voor waterhoudenden inkten, olie of olieoplossend middel voor oliehoudende inkten) op de plaat waar de inkt is uitgerold en rol er lekker doorheen. Op zowel de rol als de inkttafel is de inkt dunner geworden en kun je dat makkelijk afvegen. Zie verder het hoofdstuk 'Schoonmaken / Oplosmiddelen'

Voor een rubberen rol waar oliehoudende inkt op zit kun je beter geen terpentine gebruiken. Dat tast het rubber (in de loop van de tijd) aan. De meeste rollen zijn tegenwoordig niet meer van echt rubber, maar aangezien ook offsetdrukkers een speciaal (rollen)wasmiddel gebruiken is het verstandig om een niet-agressief schoonmaakmiddel te kiezen.