Materialen en Technieken

Voor linosnede heb je linoleum nodig, voor foamdruk foam en voor houtsnede hout. Maar waar moet je rekening mee houden? Onder dit hoofdstuk worden materialen en technieken beschreven die bij het hoogdrukken horen. Soms verbeter ik eens wat of moet ik een aanvulling schrijven. Heb je zelf wat te vertellen over materialen en technieken, stuur me dan een berichtje!

- Henny van Ham

Het is onaardig om kinderen, jonger dan een jaar of zeven, met linosnede het leven zuur te maken. Die vingertjes zijn nog te klein om door een gutsje te worden doorboord en meestal is de motoriek ook nog niet goed genoeg om deze techniek onder controle te krijgen. Die leeftijdsgrens van 7 jaar staat natuurlijk niet vast: er zijn volwassenen die het nooit zullen leren en er zijn echt kinderen, jonger dan zeven, die heel goed kunnen werken met een guts.

Een alternatief zou het maken van een aardappelstempel kunnen zijn, maar het hanteren van een mes lijkt me net zo gevaarlijk als een gutsje.

Knippen. Dat kunnen kinderen al vrij snel, vooral als ze een beetje zijn opgeleid op de basisschool. Voor hoogdruk moet het materiaal wel enigzins dik zijn, anders komt er te weinig reliëf. Dik materiaal dat toch goed te knippen is, is foam. Rubberplaat, wordt het ook wel genoemd. Het is te koop in de speelgoedwinkel, als stempeltjes en kleurrijke uitgestanste vormpjes. Bij leveranciers voor schoolbenodigdheden kun je het als plaat kopen. De uitgeknipte vormen kun je het best plakken op karton en dan inrollen en afdrukken. Het is slechts één idee om de binnenvorm en de buitenvorm op twee verschillende kartonnen plaatjes te plakken. Die in verschillende kleuren inrollen en na elkaar (op hetzelfde vel!) afdrukken. Dat levert snel een tweekleurendruk op. Hele slimme kinderen tekenen ook nog ín het rubber: die tekening drukt het foam een beetje naar beneden en laat witte lijnen zien op de afdruk.

Onderaan de twee drukvormen, bovenaan twee afdrukken. Deze deelnemer heeft de tweede keer de achtergrondkleur naar blauw gewijzigd.

Van deze deelnemer kon ik geen drukvormen meer vinden, maar het resultaat is zo mooi dat hier de twee verschillende versies worden getoond. Gelukkig heeft de kunstenaar ingezien dat de tekst in spiegelbeeld op de drukvorm moet komen te staan!

Hieronder zijn losgeknipte figuren op een groter vel karton geplakt en met verschillende rollertjes drukinkt in één keer ingeïnkt en gedrukt.

Linoleum is, volgens Wikipedia teminste, uitgevonden door Frederick Walton rond 1860. Het woord Linoleum is een samenvoeging van de Latijnse woorden Linem (vlas) en Oleum (olie), lijn(zaad)olie, dus. Walton mengde lijnolie met (onder andere) kurk en liet het geheel oxideren zodat een plastisch materiaal ontstond. Later is dat veelvuldig als vloerbedekking gebruikt.

Vanwege de structuur en taaiheid van linoleum hebben in de twintigste eeuw (en dan vooral de tweede helft) ook kunstenaars het materiaal ontdekt, en wel als vervanger voor het harde hout waar tot dan toe in gesneden en gegraveerd werd. Op basisscholen is het in de jaren zeventig en tachtig een tijdje populair geweest. Op een enkele school staan de spullen te verstoffen in kasten.

Linoleum wordt gemaakt in verschillende hardheden en kleuren. Voor vloeren is het wat harder en in mooie patronen en marmerstructuren te verkrijgen, voor linosnede kun je kiezen uit de zachte (kurklinoleum) en wat hardere, gladde varianten. Die moet je vaak bestellen bij leveranciers voor kunstenaarsmaterialen of schoolbenodigdheden. De wat hardere (en gladde) soort heet bij Forbo Walton (met een nummer dat ik nu even kwijt ben) en de zachte heet meestal gewoon kurklinoleum.

Het is misschien voor de hand liggend, maar kurklinoleum is minder glad en geeft bij het drukken en wat grovere afdruk. Glad linoleum is dus wel wat harder maar geeft dan ook weer strakkere resultaten. Maar goed, een te schraal ingeïnkte harde plaat kan een rommelig beeld geven en een lekker vet ingerolde kurkplaat kan dan juist weer een zeer contrastrijk prentje opleveren.

Als je het linoleum nog even schuurt voordat je gaat gutsen is de inktafdracht later natuurlijk beter. Sommigen schrapen met een scherp metalen plaatje de boel glad(der), maar het gevaar is dat het linoleum niet overal meer dezelfde dikte heeft en dát zie je dan pas bij het afdrukken.