Materialen en Technieken

Voor linosnede heb je linoleum nodig, voor foamdruk foam en voor houtsnede hout. Maar waar moet je rekening mee houden? Onder dit hoofdstuk worden materialen en technieken beschreven die bij het hoogdrukken horen. Soms verbeter ik eens wat of moet ik een aanvulling schrijven. Heb je zelf wat te vertellen over materialen en technieken, stuur me dan een berichtje!

- Henny van Ham

Stempels kun je natuurlijk op verschillende manieren zelf maken. Met een doorgesneden aardappel kun je al een aardig eind komen. Een afbeelding uit een velletje foam knippen en op een blokje plakken is al wat leuker en er zijn mensen die gutsen in linoleum of een daartoe geschikt rubber of plastic.

Als je een belichter hebt, een transparant waarvan het zwart voldoende dekking heeft, lichtgevoelig clichémateriaal en wat kunstoffen kun je zelf fantastische en professioneel ogende stempels fabriceren.

Men beginne met de voorstelling. Het is handig om meerdere stempels in één keer te maken. De lijntjes van het ontwerp mogen niet te dun zijn, maar het is toch een kwestie van ervaring hoe dun te dun is.

Het ontwerp moet voor het te belichten materiaal negatief zijn en op transparante film staan. Dus lijnen en vlakken moeten doorschijnend zijn, de rest moet zwart worden.

Dit zijn twee geprinte vellen op elkaar gelegd: één vel was te weinig om het zwart echt donker genoeg te krijgen.

Het transparant moet op het lichtgevoelige plaatje worden gelegd en met ultaviolet licht worden belicht. Als dat is gedaan en het plaatje is ontwikkeld en gedroogd hou je een cliché over.

Dat cliché wordt weer bedekt met een laag kunstof, bijvoorbeeld Siliconen. Gebruik geen siliconenKIT, dat plakt als de hel. Misschien kan kit wel, maar dan moet je in ieder geval een losmiddel gebruiken.

Als het siliconending droog is kun je het met bijvoorbeeld latex (rubber) volgieten. Latex heeft wel als nadeel dat er snel luchtbelletjes komen, en die zie je pas als de boel droog is. Tip: vooraf licht bevochtigen met water (uit een fijne sproeier).

En dan dus losknippen en wellicht op een blokje plakken. Hierboven zie je ook nog wat (boekbinders)gaas, dat was wel handig, maar niet noodzakelijk. Het houdt de boel een beetje recht. Vergeet bij het (droge) latex niet om het met wat talkpoeder plakvrij te maken.

Het gaat hier niet over "gemeenplaats / beeldspraak die door veelvuldig gebruik versleten is", maar drukvormen. Een (hoogdruk)cliché is een vlak plaatje met daarop een reliëf dat door een fotografische techniek is ontstaan.

In de tijd dat hoogdruk (boekdruk) nog de meest gangbare commerciële druktechniek was, moesten afbeeldingen worden gegraveerd uit koper of hout. Een soort monnikenwerk dat overigens nog steeds wordt beoefend door matrijsmakers, diepdrukkende kunstenaars en wellicht nog een enkele edelsmid. Dat graveren ging met de hand. Met een ontwerptekening als basis werd in het metaal (of heel dicht hout) gesneden, met vaak een enorme loep voor het gezicht en een burijn in de hand. Naar gelang de druktechniek (hoogdruk of diepdruk) werden de lijnen uitgespaard of uitgesneden.

Met de opkomst van de fotografie en de daarbij horende chemicaliën brak ook voor drukkers een  mooie tijd aan. Met een lichtgevoelige laag op het koper of zink (hout doet niet meer mee) is het mogelijk een negatief te belichten. De niet belichte delen werden uitgespoeld waardoor het metaal bloot kwam te liggen. Door middel van etsen (met zuur metaal wegbijten) ontstond zo een reliëf.

E wordt nog steeds commercieel hoog gedrukt. Bijvoorbeeld flexografie, voor moeilijk te drukken oppervlakten, met een flexibele hoogdrukvorm.

Die clichés zijn niet meer van metaal, maar van kunststof. het belichten is in principe niet veranderd, maar nu is het materiaal door en door lichtgevoelig en hoef je niet meer te etsen. Deze zogenaamde polymeerclichés zijn na belichten met (warm) water uit te spoelen.

Het belichten gebeurt met ultraviolet licht. Daar zijn speciale lampen voor te koop, maar als je even naar het kringloopcentrum gaat vind je daar vast nog wel een gezichtsbruiner. Daar komt ook ultraviolet licht vanaf.

Polymeerplaatjes zijn te koop bij verschillende leveranciers van grafische materialen en het negatief dat je nodig hebt om de drukvorm te maken kun je ook uit een laserprinter laten komen. Wel twee keer op transparant afdrukken en dan op elkaar leggen, want het zwart van een laserprinteruitdraai is in de meeste gevallen niet donker genoeg om het licht tegen te houden. 

Er zijn overigens nog drukkerijen die zelf polymeerplaatjes kunnen maken. Neem daarvoor contact op met uw plaatselijke drukker.

In het artikel 'zelf-stempels-maken' op deze site meer over stempels en clichés