Grafiek is een vorm van beeldende kunst, zoals bijvoorbeeld schilderen, tekenen, beeldhouwen en fotografie. Om tot een kunstwerk te komen gebruik je bij grafiek een drukpers. Niet een waar je honderduizend stuks per uur mee drukt, maar eenvoudige handbediende, soms antieke, persen.
Het mooie van grafiek is dat je meerdere exemplaren kunt afdrukken (een oplage) en dat de techniek heel eigen resultaten oplevert, die met schilderen of tekenen niet te realiseren zijn.
Bekende kunstenaars die met grafiek bezig zijn geweest zijn onder andere Rembrandt en Picasso, maar bijna alle kunstenaars hebben wel eens grafiek gemaakt. Heel veel niet-professionele kunstenaars zijn bezig met het maken van prenten, van heel kunstzinnige dingen tot bijzondere uitnodigingen of kerstkaarten.
Er zijn een aantal grafische technieken, hoogdruk, diepdruk, vlakdruk en zeefdruk. Sommigen rekenen fotografie ook tot grafiek en tegenwoordig kunnen ook ontwerpen die uit de printer komen grafiek worden genoemd.
De basis van de 'oude' grafische technieken is de drukvorm. Met die drukvorm ga je drukken door inkt aan te brengen en die inkt (meestal) op papier over te brengen. Door dat inkten en drukken te herhalen kun je een oplage maken.
top - hoogdruk - diepdruk - vlakdruk - zeefdruk
Hoogdruk
Wat hoog ligt op de drukvorm wordt ingeïnkt en afgedrukt. Het eenvoudigste voorbeeld is een stempel. De hoogdrukvorm kan ook een plaatje linoleum zijn of een houten plank. De delen die geen inkt mogen krijgen moeten worden weggehaald, door te snijden, frezen of gutsen.
Bij het ontwerpen moet worden opgelet dat de afdruk later in spiegelbeeld op het papier komt.
top - hoogdruk - diepdruk - vlakdruk - zeefdruk
Diepdruk
In tegenstelling tot hoogdruk wordt het beeld vanuit de dieper liggende delen van de drukvorm ingeïnkt en afgedrukt. Om zover te komen zijn er verschillende methoden:
Graveren
Met een burijn steek je de lijnen uit een relatief zacht metaal, zoals koper en zink. In het verleden zijn daar verbijsterende plaatjes mee gemaakt. Er kan ook worden gegraveerd in hard hout.
Etsen
De drukvorm (zink of koper) wordt afgedekt met een etsvloeistof1bestendige laag. Door die deels open te krassen ligt de tekening 'bloot' en kan de plaat in etsvloeistof worden gelegd. Alleen op die blote delen wordt metaal weggehaald en daarna ligt de tekening IN de plaat.
Droge naald
Dit lijkt op graveren, maar er wordt geen metaal weggestoken maar gekrast.
top - hoogdruk - diepdruk - vlakdruk - zeefdruk
Vlakdruk
Met deze techniek is iets vreemds aan de hand: de drukvorm heeft geen hoge of diepe delen maar blijft geheel vlak. Het beeld wordt met vet materiaal getekend, daarna wordt de drukvorm bevochtigd en met een rol vette inkt ingerold. Het vet van de inkt wordt alleen door de vette tekening opgenomen en van de vochtige delen afgestoten. Na het afdrukken kan de drukvorm opnieuw worden bevochtigd en ingeïnkt.
Deze methode is in de 18e eeuw door Senefelder uitgevonden toen hij vlakke stenen gebruikte voor een nieuw te ontwikkelen druktechniek en daarom steendruk werd genoemd. Later is deze techniek verder ontwikkeld met zinken platen en toen aluminium een beter medium bleek te zijn en de druk via een rubberen rol op het papier een beter resultaat gaf was de offset druktechniek geboren.
Het aanbrengen van de tekening is makkelijker dan die van hoog- en diepdruk, het prepareren en drukken is wat moeilijker
top - hoogdruk - diepdruk - vlakdruk - zeefdruk
Zeefdruk/Doordruk/Sjabloondruk
Naar het schijnt hadden de Chinezen deze techniek al lang geleden onder de knie, bij ons is zeefdruk vooral iets van de 20e eeuw.
Een gaas, opgespannen in een raamwerk, wordt deels afgedekt. Door de open delen kan inkt worden gedrukt. Dat afdekken kan met verschillende materialen, zolang die niet reageren op de inkt. Papieren sjabloon en inkt op waterbasis is vragen om problemen, bijvoorbeeld. Door het gaas in te smeren met lichtgevoelige pasta en te belichten met een negatief kunnen er fotografische afbeeldingen worden gedrukt.
De stencilmachine, groot geworden in de jaren '60 en '70, is ook een vorm van zeef/doordruk, net als het (papieren) sjabloon.
Let op: bij deze druktechniek hoeft NIET in spiegelbeeld te worden gewerkt.
top - hoogdruk - diepdruk - vlakdruk - zeefdruk
1 Voor het etsen werd vaak een sterk zuur gebruikt (zoals salpterzuur), maar momenteel werken etsers met wat vriendelijker materialen zoals kopersulfaat. Dat laatste is trouwens niet milieuvriendelijker, maar er komt geen of nauwelijks damp vanaf en maakt het etsen daardoor ook voor beginners toegankelijker.
